Τα αιλουροειδή εξυπηρετούσαν έναν χρήσιμο σκοπό στα αρχαία αιγυπτιακά νοικοκυριά και τελικά συνδέθηκαν με θεότητες.
Μαζί με τα ιερογλυφικά, τους οβελίσκους και τα γεωμετρικά μοτίβα, οι γάτες κατέχουν εξέχουσα θέση στην αρχαία αιγυπτιακή τέχνη, αντανακλώντας τη μοναδική θέση του ζώου μεταξύ των ανθρώπων που κατοικούσαν κατά μήκος του ποταμού Νείλου. Τα ζώα υιοθετήθηκαν αρχικά ως χρήσιμα αρπακτικά στην αρχαία Αίγυπτο και σταδιακά έγιναν σύμβολα θεότητας και προστασίας.
“Αν και είναι δύσκολο να πούμε ότι οι Αιγύπτιοι σκέφτονταν το ένα ή το άλλο, αφού τόσες πολλές αλλαγές συνέβησαν στα 3.000+ χρόνια της ιστορίας τους, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, σε γενικές γραμμές, δεν λάτρευαν τα ζώα”, λέει η Julia Troche, αιγυπτιολόγος, επίκουρη καθηγήτρια ιστορίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Μιζούρι και συγγραφέας του βιβλίου Death, Power, and Apotheosis in Ancient Egypt: The Old and Middle Kingdoms. “Αντίθετα, [έβλεπαν] τα ζώα ως αναπαραστάσεις των θεϊκών πτυχών των θεών τους”.
Είτε λατρεύονταν είτε όχι ως θεότητες, οι γάτες αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος της ζωής των αρχαίων Αιγυπτίων. Και, με βάση τις μουμιοποιημένες γάτες που ανακαλύφθηκαν σε τάφους μαζί με ανθρώπους, είχαν σημαντικό ρόλο και στη μετά θάνατον ζωή.
Οι αιγυπτιακοί ναοί, τα φρούρια, οι πυραμίδες και τα παλάτια επαναπροσδιόρισαν τα όρια των αρχιτεκτονικών δυνατοτήτων και θορύβησαν τους εχθρούς της Αιγύπτου: Ο πιο προηγμένος πολιτισμός του κόσμου μπορούσε να επιτύχει τα πάντα.
Οι γάτες παρείχαν συντροφιά και έλεγχο των παρασίτων
Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του πολιτισμού, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έβλεπαν τις γάτες ως αμοιβαία επωφελείς συντρόφους, σύμφωνα με την Troche. “Οι γάτες μπορεί να έμπαιναν στο σπίτι όταν έκανε ζέστη και αυτές με τη σειρά τους έδιωχναν επικίνδυνα ζώα, όπως φίδια -πολλά από τα οποία ήταν δηλητηριώδη- και σκορπιούς”, εξηγεί.
Κάποια από όσα γνωρίζουμε για τη λειτουργία των γατών στην αρχαία αιγυπτιακή κοινωνία προέρχονται από σκηνές της καθημερινής ζωής που απεικονίζονται σε πίνακες στους τοίχους των τάφων. “Σε σκηνές τάφων, οι γάτες απεικονίζονται ξαπλωμένες ή καθισμένες κάτω από καρέκλες, κυνηγούν πουλιά και παίζουν”, λέει η Troche. “Σε ορισμένα νεκρικά κείμενα, απεικονίζονται με ένα στιλέτο, να κόβουν τον Apopis: τη θεότητα του φιδιού που απειλεί τον Ρα (τον ήλιο) τη νύχτα στον Κάτω Κόσμο”.
Η συντροφικότητα στη μετά θάνατον ζωή
Λεπτομέρεια ενός πίνακα από τον τάφο του Νεμπαμούν που τον δείχνει να στέκεται πάνω σε μια καλαμωτή βάρκα κυνηγώντας πουλιά στους βάλτους του παπύρου χρησιμοποιώντας ρίψεις και τρεις δόλωμα ερωδιών, Η γάτα του έχει αρπάξει τρία πουλιά.
Αφού κράτησαν μια γάτα ως κατοικίδιο κατά τη διάρκεια της ζωής τους, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι συνέχισαν αυτή τη σχέση και στη μετά θάνατον ζωή. “Ο τάφος ήταν το μεταθανάτιο σπίτι κάποιου για την αιωνιότητα”, εξηγεί η Troche. “Στους τάφους σας απεικόνιζαν την οικογένειά σας, τους μεγαλύτερους τίτλους και τα βραβεία σας και τα πράγματα που σας άρεσαν να κάνετε. Έτσι, το να βλέπεις τις γάτες να συμπεριλαμβάνονται σε αυτά τα ταμπλό μιλάει για τη σημασία τους τόσο στην καθημερινή ζωή των αρχαίων Αιγυπτίων όσο και στην ελπίδα τους ότι θα συνέχιζαν μαζί τους και στη μέλλουσα ζωή”.
Σε τοίχους από τον τάφο του Νεμπαμούν, που τώρα στεγάζεται στο Βρετανικό Μουσείο, ένας πίνακας δείχνει μια γάτα να συνοδεύει τον Νεμπαμούν ενώ αυτός ψαρεύει και ψαρεύει. Η γάτα έχει πιάσει ένα πουλί στο στόμα της και πιάνει δύο άλλα πουλιά στα νύχια της. Ένα από τα μάτια της γάτας είναι διακοσμημένο με χρυσοποίκιλτο φύλλο χρυσού, το οποίο, σύμφωνα με το Βρετανικό Μουσείο, είναι “το μοναδικό γνωστό παράδειγμα χρυσοποίκιλτου σε τοιχογραφίες σε ταφικά παρεκκλήσια των Θηβών”.
Η παρουσία των γατών στους τάφους δεν περιοριζόταν μόνο σε πίνακες – μερικές φορές οι γάτες μουμιοποιούνταν και τοποθετούνταν μέσα στον τάφο του ανθρώπινου συντρόφου τους, σύμφωνα με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Carnegie. Ένας λόγος που γινόταν αυτό είναι ότι όταν οι γάτες μουμιοποιούνταν, μπορούσαν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν ως ταφικά είδη. “Αυτό σήμαινε ότι ο αποθανών μπορούσε να κατοικήσει στο σώμα της μουμιοποιημένης γάτας στη μεταθανάτια ζωή”, εξηγεί η Monique Skidmore, καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Deakin και συντάκτρια του Trip Anthropologist.
Όπως συμβαίνει σε διάφορους πολιτισμούς και κουλτούρες, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έβλεπαν τους βασιλείς ως ρυθμιστές τάσεων, παίρνοντας στοιχεία από τους κυρίαρχους γευσιγνώστες για τα πάντα, από το φαγητό, τη μόδα μέχρι τα αιλουροειδή.
“Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εκτιμούσαν τόσο πολύ τις γάτες λόγω των πρακτικών και των προτιμήσεων των θεών τους, αλλά και επειδή οι βασιλιάδες τους, οι φαραώ, διατηρούσαν γιγάντιες γάτες”, λέει η Skidmore. “Τα μέλη της αιγυπτιακής βασιλικής τάξης έντυναν τις γάτες τους με χρυσό και τις άφηναν να τρώνε από τα πιάτα τους”. Αν και τα μέλη των κατώτερων τάξεων δεν ήταν σε θέση να ντύσουν τις γάτες τους με πολύτιμα μέταλλα, σημειώνει ότι έφτιαχναν και φορούσαν τα δικά τους κοσμήματα με σχέδια αιλουροειδών.
Και ενώ οι γάτες ήταν οι αγαπημένες των φαραώ, ορισμένα από τα χαρακτηριστικά τους ήταν πιο σημαντικά σε ορισμένες δυναστικές εποχές από ό,τι σε άλλες, εξηγεί η Skidmore. “Η Μπαστέτ, για παράδειγμα -η κόρη των θεών Ρα και Ίσις- απεικονιζόταν αρχικά ως άγρια λέαινα, αλλά αργότερα ως οικόσιτη γάτα: μια υπάκουη μητέρα με πολλά γατάκια και προστάτιδα της οικογένειας”, προσθέτει.
Εκτός του ότι εκτιμούσαν την ικανότητά τους να κρατούν τα τρωκτικά, τα φίδια και άλλα παράσιτα μακριά από τα σπίτια τους, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κατανοούσαν ότι οι γάτες όλων των μεγεθών είναι έξυπνες, γρήγορες και ισχυρές.
“Η Σεχμέτ ήταν μια θεά λιονταρίνα που ήταν πολεμίστρια και προστάτιδα θεότητα που κρατούσε μακριά τους εχθρούς του θεού ήλιου Ρα (που γράφεται επίσης “Ρε”) και που επίσης κρατούσε μακριά την ασθένεια και την αρρώστια”, σημειώνει η Troche. “Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να δούμε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τις γάτες, γενικότερα, προστάτιδες, ενώ ταυτόχρονα σέβονταν την αγριότητά τους”.
Οι γάτες στην αρχαία Αίγυπτο θεωρούνταν επίσης ότι διέθεταν ένα άλλο είδος δύναμης: τη γονιμότητα. “Συχνά απεικονίζονται να κάθονται κάτω από γυναικείες καρέκλες, υπονοώντας μια σύνδεση με τις γυναίκες και ίσως με τη γονιμότητα ευρύτερα”, λέει η Troche, σημειώνοντας ότι ο συσχετισμός αυτός μπορεί να προέρχεται από το γεγονός ότι οι γάτες έχουν πολλά γατάκια σε μια γέννα.
Μουμιοποίηση της γάτας
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι οι θεοί τους μπορούσαν να πάρουν διάφορες μορφές, και με την πάροδο των αιώνων έγινε όλο και πιο συνηθισμένο οι θεοί να παίρνουν τη μορφή ζώων, συμπεριλαμβανομένων των γατών.
“Αυτοί οι θεοί δεν μπορούσαν απλώς να εμφανίζονται με το κεφάλι μιας γάτας, για παράδειγμα, αλλά μπορούσαν επίσης να κατοικούν στα σώματα των γατών”, εξηγεί ο Skidmore. “Γι’ αυτό οι γάτες μουμιοποιήθηκαν, και στην αρχαία Αίγυπτο δημιουργήθηκε μια ολόκληρη οικονομία γύρω από την εκτροφή και τη μουμιοποίηση των γατών”. Στην πραγματικότητα, η θανάτωση των γατών απαγορευόταν στην αρχαία Αίγυπτο με μία εξαίρεση: τη μουμιοποίηση.
“Οι γάτες δεν λατρεύονταν ως θεοί οι ίδιες, αλλά ως σκεύη στα οποία οι θεοί επέλεγαν να κατοικήσουν και των οποίων την ομοιότητα οι θεοί επέλεγαν να υιοθετήσουν”, εξηγεί ο Skidmore. Μέσω της πανταχού παρούσας παρουσίας τους στην τέχνη, τη μόδα και τη διακόσμηση του σπιτιού της αρχαίας Αιγύπτου, οι γάτες χρησίμευαν ως καθημερινή υπενθύμιση της δύναμης των θεών.
